جنبش تنباکو   

قیام تنباکو در ایران نخستین جنبش عمومی و گسترده ناشی از اتحاد عمومی با علما بود. ناصرالدین شاه قاجار با عقد یک قرارداد در ماه رجب سال 1307 قمری ( 1268 خورشیدی / 1889 میلادی ) امتیاز تنباکو را به مدت پنجاه سال به یکی از اتباع انگلیسی به نام تالبوت سپرد.

اعطای این امتیاز به تالبوت کشت کاران تنباکو خریداران و فروشندگان آن را مواجه با نگرانی و آسیب می کرد. با این اقدام در حقیقت انبوه اصناف بازاریان تنباکو به یک شرکت بیگانه فروخته شدند و این عده ناگهان متوجه شدند که در واقع از کسب و کار مستقل خود منع و تبدیل به فروشندگانی شده اند که در مقابل کار برای یک شرکت انگلیسی دستمزد دریافت می دارند.

بنابراین فریاد اعتراض سر دادند. اعتراض بر ضد امتیاز انحصاری تنباکو در بازارهای شهرهای عمده مانند تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و مشهد آغاز شد.

در شیراز سید علی اکبر فال اسیری داماد و مشاور میرزای شیرازی خروشید. و در مشهد عده زیادی در مسجد گوهر شاد گرد هم آمدند و دست به تحصن زدند. و جمعیت فریاد اعتراض و مخالفت با انگلیس و امتیاز انحصاری را سر میدادند. دیری نگذشت که آتش خشم مردم تمام شهرها را فرا گرفت و بازارها تعطیل و خیابانها پر از جمعیت شدند.

در اصفهان یکی از تجار معتبر ترجیح داد که کلیه موجودی توتون و تنباکوی خود را بسوزاند و اینگونه از تسلیم آن به شرکت انگلیسی خودداری کند. این اقدام در ظاهر تأثیر بسزایی در مردم برجای نهاد.

تعطیل بازار، جلوگیری از ورودکارگزاران، پاره کردن آگهی های شرکت انگلیسی، سوزاندن تنباکو، نوشتن عریضه، فرستادن نمایندگان متعدد نزد ناصرالدین شاه و تحصن در آستان حضرت عبدالعظیم از اقدامات اعتراض آمیز اصناف و بازاریان در شهرهای مختلف بود. صدور حکم آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی، مبنی بر تحریم تنباکو از اقدامات یاد شده بود که لغو امتیاز انحصار تنباکو را در جمادی الاول 1309 هجری قمری ( 1270 خورشیدی / 1891 میلادی ) در پی داشت. اما لغو امتیاز تنباکو هیچ تأثیر آنی در مردم نداشت. جدی ترین خشم مردم در تهران یک هفته پس از الغای امتیاز نامه پدید آمد. مردم دکانها و بازارها را بستند و به سوی کاخ سلطنتی شتافتند. نگهبان شخصی نائب السلطنه کامران میرزا، پسر شاه بنای تیراندازی به مردم را گذاشت و چند تن کشته شدند.

این وقایع پایان قطعی امتیاز تنباکو را مشخص ساخت و مدیر محلی شرکت انگلیسی ناگزیر شد با الغای امتیاز و متوقف ساختن عملیات آن شرکت موافقت کند.

به قلم محرم سعیدی